Nietypowe potrawy wigilijne z różnych regionów, czyli kulinarna mapa Polski. O niektórych na pewno nie słyszeliście

Tradycje wigilijne w poszczególnych regionach różnią się od siebie, podobnie jak potrawy, które są serwowane tego dnia. Co jada się na Śląsku, gdzie podaje się zupę z gruszek i co to jest brzad? Zapraszamy w kulinarną podróż po daniach świątecznych, które mogą niektórych zdziwić. Na pewno pocieknie wam ślinka.

 Więcej ciekawostek o daniach świątecznych znajdziesz na nasze stronie głównej Gazeta.pl.

Wigilia to jeden z najbardziej uroczystych momentów i z tej okazji na naszych stołach pojawiają się potrawy, które tradycyjnie jada się tylko raz w roku. Każdy chyba zgodzi się, że najpopularniejszymi daniami wigilijnymi są barszcz z uszkami, pierogi oraz obowiązkowo smażony karp. Jednak każdy region Polski może poszczycić się swoimi wyjątkowymi potrawami, które dla mieszkańców innych części kraju mogą wydawać się co najmniej nietypowe lub zupełnie nieznane. Co jada się w okolicach Łodzi, z czego dumni są Ślązacy i co to są fizoły? Zapraszamy w podróż po świątecznych smakach Polski.

Świąteczna mapa Polski
Świąteczna mapa Polski Redakcja

Siemieniotka i moczka, czyli wigilijna duma Ślązaków

Siemieniotka to zupa z nasion konopi, tradycyjnie podawana w Wigilię na Śląsku oraz w niektórych rejonach Małopolski. Każda gospodyni może pochwalić się swoim własnym, niepowtarzalnym przepisem na tę potrawę, ale wśród listy składników zawsze znajdziemy ziarna konopi, mleko, kaszę (najczęściej gryczaną), mąkę i przyprawy. To danie wywołuje niemałe zdziwienie wśród mieszkańców innych części Polski, przede wszystkim z powodu głównego składnika, czyli siemienia konopi. Oto przepis, który na Śląsku funkcjonuje już od przeszło stu lat.

Składniki:

  • ok. 600 g nasion konopi
  • 2 l mleka
  • woda, cukier, sól
  • masło, mąką na zasmażkę
  • do podania: grzanki lub kasza

Sposób wykonania:

  1. Nasiona konopi dokładnie przepłucz na sicie. Następnie wsyp do miski, zalej zimną wodą i pozostaw na noc do namoczenia. 
  2. Następnego dnia gotuj nasiona w wodzie, w której się moczyły, aż łuski pękną. Może to trwać nawet 2 godziny. Odcedź je z wody, ale nie wylewaj jej. Nasiona konopi zmiel w maszynce na papkę i ponownie gotuj we wrzątku, tym razem przez 20 minut i ponownie odcedź.
  3. Do wywaru, w którym gotowały się nasiona, dodaj mleko, płyn z płukania, sól, pieprz i cukier do smaku. Gotuj na niewielkim ogniu kilka minut, następnie dodaj zasmażkę. Podawaj z ugotowaną na sypko kaszą lub grzankami. 

Inną potrawą, która wydaje się nieco osobliwa, jest śląska moczka. To coś między zupą a budyniem ze wszystkim, co słodkie - tradycyjnie robiona jest z czerstwego piernika, kompotu, orzechów i bakalii. Może nie wygląda nader zachęcająco, ale smakuje wybornie. Oto przepis, którym zajada się pół Śląska.

Moczka - przepis i sposób wykonania:

Składniki:

  • 200 suchego piernika miodowego
  • ok. 2 l wieloowocowego kompotu
  • 1 szklanka piwa, najlepiej ciemnego
  • sól, cukier, sok z cytryny do smaku
  • ok. 400 g dowolnej mieszanki orzechów (migdały, włoskie, laskowe)
  • 200 g suszonych śliwek
  • garść suszonych fig
  • garść suszonych moreli
  • 150 g rodzynek
  • gorzka lub mleczna czekolada

Sposób wykonania:

  1. W garnku zagotuj kompot. Następnie dodaj do niego posiekane orzechy i gotuj na wolnym ogniu przez ok. 10 minut. Następnie kolejno dodawaj bakalie oraz suszone owoce. Gotuj pół godziny.
  2. Piernik rozkrusz lub zetrzyj na tarce. Dodaj do garnka z resztą składników. Wlej także piwo i dodaj sól, cukier ora 2 łyżki soku z cytryny. 
  3. Gotuj całość na niewielkim ogniu, aż piernik namięknie, a konsystencja moczki będzie przypominać rzadki budyń. 
  4. Wierzch udekoruj posiekanymi migdałami, skórką pomarańczową lub kawałkami czekolady.
wigilia - zdjęcie ilustracyjne
wigilia - zdjęcie ilustracyjne Fot. Dominik Gajda / Agencja Wyborcza.pl

Fizoły, czyli małopolski rarytas

Fizoły to danie charakterystyczne dla Małopolski, bez którego nie wyobrażają sobie wieczerzy wigilijnej mieszkańcy Podhala, ale także Pienin czy Gorców. Fizoły to nic innego jak ugotowana fasola podawana z dodatkami, w tym przypadku są to suszone śliwki i przyprawy. Kuchnia małopolska słynie z prostoty i wykorzystuje składniki, w które bogaty jest region. O ile Małopolski nie można nazwać najżyźniejszym miejscem na mapie Polski, to uprawa śliwek wpisuje się w tradycję regionu bardzo mocno. Oto fizoły, które są obowiązkową pozycją na liście dwunastu dań wigilijnych w Małopolsce.

Przepis na tradycyjne małopolskie fizoły

Składniki:

  • ok. 400 g fasoli typu Piękny Jaś
  • ok. 150 g suszonych, podwędzanych śliwek (najlepiej sprawdzi się suska sechlońska)
  • 250 ml kwaśnej śmietany (1 szklanka)
  • sól, pieprz
  • mąka i masło

Sposób wykonania:

  1. Dzień przed planowanym wykonaniem potrawy, zajmij się fasolą. Opłucz ją na durszlaku pod bieżącą wodą, następnie wsyp do miski, zalej zimną wodą i pozostaw na całą noc do namoczenia.
  2. Następnego dnia ugotuj fasolę do miękkości w niewielkiej ilości wody z dodatkiem soli. Kiedy fasola będzie już miękka, dodaj pokrojone śliwki, zalej całość śmietaną i gotuj jeszcze przez 5 minut, od czasu do czasu mieszając.
  3. Na patelni rozpuść solidną łyżkę masła. Dodaj łyżkę mąki i wykonaj zasmażkę. Dołóż ją do ugotowanej fasoli ze śliwkami i wymieszaj. Na koniec dopraw pieprzem.









    Fizoły, skarbiec_farmera / Instagram


Kujawski brzad, czyli zupa owocowa

Brzad to dawna nazwa suszu owocowego, z którego na Kujawach przygotowywano nie tylko kompot, lecz także tradycyjną, wigilijną zupę. Jej smak mocno podbijają wędzone śliwki, przez co zupa nabiera lekko dymnego aromatu. Przepis jest bardzo prosty i chociaż może danie nie wygląda zachęcająco, warto je przygotować - uwielbiają je zwłaszcza dzieci.

Brzad, czyli kujawska zupa z suszonych owoców - przepis i sposób wykonania:

Składniki:

  • 200 g suszonych, podwędzonych śliwek
  • 150 g suszonych jabłek
  • 100 g suszonych gruszek
  • 100 g suszonych moreli
  • garść rodzynek
  • 200 g makaronu (najlepiej drobnego)
  • sól, pieprz, cukier
  • 1 łyżka śmietanki 30 proc.

Sposób wykonania:

  1. Do dużego garnka włóż wszystkie owoce z wyjątkiem rodzynek. Zalej je zimną wodą (ok. 3,5 l) i gotuj na wolnym ogniu, aż wszystkie owoce będą miękkie. Wodę warto lekko osolić. 
  2. Kiedy owoce się gotują, namocz rodzynki w niewielkiej ilości zimnej wody. W tym czasie ugotuj także makaron.
  3. Kiedy owoce będą już miękkie, dołóż rodzynki. Dodaj także śmietankę i jeśli chcesz nieco zagęścić zupę, dołóż pełną łyżkę mąki ziemniaczanej. Gotuj jeszcze kilka minut, a na koniec dopraw do smaku przyprawami - solą i pieprzem lub cukrem, jeśli wolisz zupę na słodko.
Brzad, czyli zupa z suszonych owoców
Brzad, czyli zupa z suszonych owoców Fanfo / Shutterstock

Grusconka - wigilijna polewka, co z miasta Łodzi pochodzi

Grusconka, garus, bryja. To tylko niektóre z nazw owocowej zupy, którą tradycyjnie podaje się w Wigilię w okolicach Łodzi i w niektórych rejonach Kielecczyzny Jak przystało na geograficzny środek Polski, wpływy kulinarne przenikają się tutaj wyjątkowo wyraźnie. Kuchnia galicyjska miesza się z kuchnią żydowską i kuchnią wschodnią, ale gruscok idealnie oddaje charakter łódzkiej kuchni - ma być prosto, ale z pomysłem. To najzwyklejsza na świecie polewka ze świeżych i suszonych gruszek, która, w przeciwieństwie do kujawskiego brzadu, podawana jest wyłącznie na słodko. 

Grusconka wigilijna - przepis i sposób wykonania:

Składniki:

  • ok. 0,5 kg świeżych gruszek
  • 300 g suszonych gruszek
  • 1 szklanka śmietany
  • 1 łyżeczka mąki
  • sól i cukier do smaku

Sposób wykonania:

  1. Gruszki obierz, pokrój na kawałki i włóż do garnka. Dodaj także suszone gruszki i zalej całość wodą.
  2. Gotuj całość na wolnym ogniu i kiedy gruszki będą już miękkie, wyjmij suszone owoce, a pozostałe przetrzyj przez sito na papkę. 
  3. Zupę zapraw śmietaną i mąką, dopraw do smaku przyprawami. Możesz podawać z ziemniakami lub makaronem. 
Łódzka grusconka
Łódzka grusconka Bochkarev Photography /Shutterstock

Siuśpaj i postnica, czyli Wigilia na Podkarpaciu

Zarówno postnica, jak i siuśpaj to potrawy przygotowywane na bazie kaszy jęczmiennej, najczęściej pęczaku, obowiązkowo z dodatkiem owoców - świeżych i suszonych. Postnica jednak ma formę zupy, z kolei siuśpaj bardziej przypomina kaszotto. Oba dania są charakterystyczne dla Podkarpacia, jednak siuśpaj jest potrawą zarejestrowaną jako regionalna dla Woli Rzędzińskiej z okolic Tarnowa.

Postnica - sposób przygotowania: 

Składniki:

  • 2 szklanki kaszy jęczmiennej pęczak
  • po 1 szklance suszonych jabłek, śliwek i gruszek
  • sól i cukier do smaku
  • opcjonalnie: garść rodzynek

Sposób wykonania:

  1. Pęczak ugotuj al dente w lekko osolonej wodzie. Następnie odcedź. 
  2. Owoce włóż do garnka, zalej zimną wodą i gotuj na wolnym ogniu, aż będą miękkie. 
  3. Do wywaru z owoców dodaj ugotowaną kaszę, dopraw do smaku solą i cukrem. Gotuj całość jeszcze 10 minut.
Postnica - zupa z suszonych owoców, bakalii i kaszy pęczak
Postnica - zupa z suszonych owoców, bakalii i kaszy pęczak Ho Su A Bi /Shutterstock

Miodny kuch, czyli słodkie święta na Kaszubach

Wśród listy wyjątkowych regionalnych potraw nie mogło zabraknąć wyjątkowego kaszubskiego ciasta. Miodny kuch to coś między piernikiem a keksem i tradycyjnie jada się go w Boże Narodzenie. Wyjątkowości temu ciastu dodaje marchewka, przez co jest miękkie i delikatne, a miód sprawia, że wypiek ma niebanalny, świąteczny charakter.  

Miodny kuch - przepis i sposób wykonania:

Lista składników:

  • 2 szklanki mąki
  • 1 szklanka cukru
  • 4 jajka
  • 2 szklanki marchewki startej na małych oczkach
  • 1 szklanka oleju
  • ok. 3/4 szklanki bakalii
  • 50 ml śmietanki kremówki
  • 2 łyżeczki sody
  • 2 łyżeczki cynamonu
  • 2 łyżki miodu
  • 100 g mlecznej czekolady na polewę

Sposób wykonania:

  1. Do miski przesiej mąkę, dodaj sodę i cynamon. Wymieszaj. 
  2. W kolejnej misce ubij jajka na puch i stopniowo dodawaj cukier. Następnie dodaj miód i wymieszaj całość łyżką. 
  3. Do masy z jajek i miodu stopniowo dodawaj mąkę i cały czas mieszaj, a na samym końcu dodaj olej. Kiedy składniki się połączą, dodaj marchewkę oraz bakalie i wymieszaj.
  4. Przygotuj keksówkę i lekko natłuść ją masłem. Następnie wlej do niej ciasto, wyrównaj wierzch i włóż do piekarnika nagrzanego do 180 stopni. Piecz przez godzinę lub do suchego patyczka.
  5. Przygotuj polewę czekoladową. Do rondelka wlej śmietankę i dodaj czekoladę. Mieszaj do rozpuszczenia i polej nią ostudzone ciasto.
Miodny kuch - tradycyjne świąteczne ciasto z Kaszub
Miodny kuch - tradycyjne świąteczne ciasto z Kaszub Olyina V /Shutterstock

Kisiel owsiany, czyli post po podlasku

Kisiel owsiany to bardzo stara potrawa, którą tradycyjnie serwowało się w okolicach adwentu i w Wigilię na Podlasiu. W kwietniu 2022 roku kisiel owsiany został wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych dla Podlasia. Obok kutii, kisiel owsiany jest najpopularniejszym daniem w podlaskich domach, często podoaje się go z zeszkloną cebulką. Oto sposób wykonania tego nietypowego przysmaku.

Składniki:

  • ok. 350 g płatków owsianych
  • 80 g żytniego zakwasu chlebowego
  • 1,5 l wody
  • 10 g soli

Sposób wykonania:

  1. Płatki wsyp do miski, zalej je wodą i dodaj zakwas. Całość wymieszaj i odstaw na ok. 15 godzin w ciepłe miejsce.
  2. Następnie przetrzyj całość przez drobne sitko tak, by pozostało na nim jak najmniej otrąb. 
  3. Płyn wlej do garnka i zagotuj na wolnym ogniu. Dodaj sól i cały czas mieszaj, bo masa szybko gęstnieje
  4. Kiedy uzyskasz już konsystencję budyniu, wlej kisiel do foremek i włóż do lodówki, by stężał. Nastęnego dnia będzie idealny do jedzenia.
Kisiel owsiany
Kisiel owsiany frykasyzkodnia /Instagram

Wielkopolska rozpusta, czyli makiełki z bakaliami

Makiełki to coś więcej niż kluski z makiem. Tradycyjnie w Wielkopolsce serwuje się je tylko podczas kolacji wigilijnej. Wśród listy składników znajdziemy oczywiście mak, ale także czerwstwe pieczywo, orzechy, bakalie i oczywiście miód. Przepis na makiełki nie jest skomplikowany, jednak w każdym domu może smakować nieco inaczej - śmiało można bawić się proporcjami i dodawać inne składniki.

Makiełki - przepis i sposób wykonania:

Składniki:

Makaron:

  • 500 g mąki pszennej
  • 2 jajka
  • pół szklanki wody

Ponadto:

  • 1 szklanka maku
  • 2 czerwstwe bułki
  • pół szklanki cukru
  • 2 łyżki miodu
  • garść suszonych owoców (śliwki, morele, żurawina, skórka pomarańczowa itp.)
  • pół szklanki rodzynek
  • mleko

Sposów wykonania:

  1. Zacznij od przygotowania domowego makaronu. Z podanych składników zagnieć gładkie ciasto. Nastepnie podziel je na części. Każdą z nich możliwie cienko rozwałkuj i wytnij ulubione kształty - mogą być to nitki lub wstążki, czy łazanki. Pozostaw do lekkiego podsuszenia, nastęnie ugotuj al dente w osolonej wodzie.
  2. Mak wsyp do miski i zalej wodą. Mocz przez całą noc, następnie odcedź i sparz. Nastepnie zmiel mak w maszynce, najlepiej trzykrotnie. Dodaj rodzynki namoczone w zimnej wodzie, cukier, miód oraz bakalie.
  3. Bułki zalej mlekiem i kiedy się namoczą, dodaj je do masy makowej. Dodaj także ugotowny makaron. Całość wymieszaj. Potrawę udekoruj bakaliami lub kawałkami orzechów.
Makiełki
Makiełki Mariusz S. Jurgielewicz /Shutterstock
Więcej o: